Καταστέ(γ)ι λέγεται το σκεπαστό πέρασμα για τους διαβάτες και για τα ζώα εντός των οικισμών. Στον ελληνικό χώρο, τα ιδιαίτερα αυτά περάσματα είναι γνωστά και ως διαβατικά ή σκεπαστά. Πρόκειται για κατασκευές (βεράντες ή δωμάτια) πάνω από τα σοκάκια του οικισμού. Η ανέγερσή τους γινόταν είτε μέσω γεφύρωσης του περάσματος με τη χρήση δοκίδων από ξυλεία είτε υποστηριζόμενη από την κατασκευή πέτρινων αψίδων και τη γεφύρωση του μεταξύ τους ανοίγματος, δια της κατασκευής πατώματος και τοίχων. Τα καταστέ(γ)ια συνέδεαν τα δώματα κτιρίων εκατέρωθεν ενός μονοπατιού, που ανήκαν συνήθως στην ίδια οικογένεια, δημιουργώντας αυλές ή βεράντες (λιακωτά) για χρήσεις νοικοκυριού. Σε πολλές περιπτώσεις ο χώρος αυτός οικοδομούνταν για την κάλυψη στεγαστικών αναγκών της οικογένειας και χρησιμοποιείτο ως επιπλέον δωμάτιο προκειμένου να εξοικονομηθεί οικοδομήσιμος χώρος, δεδομένου ότι τα οικόπεδα εντός των οικισμών είναι μικρά.
Τα καταστέ(γ)ια είχαν επιπλέον αμυντική χρήση ενάντια σε εισβολείς (πχ πειρατές), μιμούμενα τις εισόδους των οχυρωματικών κατασκευών όπως είναι τα κάστρα. Σε συνδυασμό με τη δαιδαλώδη ανάπτυξη των οικισμών, τα καταστέγια ή διαβατικά συνέβαλαν συμπληρωματικά στον αποπροσανατολισμό των εισβολέων, προκαλούσαν φόβο μέσω της στενότητας τους, αλλά και λειτουργούσαν ως σημεία επίθεσης μέσω ανοιγμάτων στα πατώματα.
Από βιοκλιματικής άποψης τα περάσματα αυτά συμβάλλουν θετικά στο δροσισμό των οικισμών, δημιουργώντας ψυχρά σημεία, ενώ επιταχύνουν την ταχύτητα κίνησης του αέρα μέσω της έντονης θερμοκρασιακής διαφοράς ζεστών και δροσερών σημείων στους οικισμούς. Επιπρόσθετα τα καταστέ(γ)ια δημιουργούν στεγασμένους υπαίθριους χώρους που είναι προστατευμένοι από τη βροχή και το μεσημεριανό δυνατό καλοκαιρινό ήλιο, αποτελώντας απάγκιο για ανθρώπους και παλιότερα για ζώα. Το εσωτερικό των χώρων άνω των περασμάτων δροσίζεται μέσω της ροής του αέρα από την ξυλεία του πατώματος, ενώ εξασφαλίζεται καλύτερη ανανέωση του αέρα, πολλές φορές χρήσιμη για τη διατήρηση τροφίμων ή άλλων αγαθών που κινδυνεύουν από την υγρασία.
Καταστέ(γ)ι στη Δρυοπίδα (με στενό πέρασμα)
Ξύλινα δοκάρια από τοπική ξυλεία, κυρίως αρκεύθου , (Φοινικική Άρκευθος-Juniperus phoenicea) ή και περισσεύματα απλό άλλες χρήσεις, στηρίζουν όλη την ανωδομή, χωρίς ιδιαίτερες στατικές απαιτήσεις λόγω του μικρού ανοίγματος. Πάνω στα δοκάρια στήριξης εδράζονται λίθινες σχιστόπλακες σχηματίζοντας ένα μικτό πάτωμα μαζί με μη πλαναρισμένα μαδέρια. Για την μόνωση, στο ενδιάμεσο τμήμα μεταξύ των ξύλινων δοκών και των λίθινων πλακών χρησιμοποιούνται αρμαθιές φυκιών ή καλαμιές. Η κατασκευή αυτή εθεωρείτο απλή, χαμηλού κόστους και τεχνικής απαίτησης, η οποία ωστόσο χαρακτηρίζεται από μεγάλη αντοχή στον χρόνο και στους σεισμούς.
