Η Κούνια της Λαμπρής (Μαρτυρία Ειρήνη Κ. Βλαστάρη)

Η Κύθνος υποδέχεται το Πάσχα στολισμένη στα καλά της, τα Λαμπριάτικα. Την Κυριακή του Πάσχα, στην πλατεία Χριστού της Χώρας, έχει ήδη στηθεί η κούνια στην οποία κουνιούνται αγόρια και κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακές στολές, έθιμο το οποίο αναβιώνει ο Πολιτιστικός Σύλλογος Χώρας. Το λίκνισμα της κούνιας, «μαμούνι» λέγεται στην τοπική διάλεκτο, ήταν μία ευκαιρία συνεύρεσης των ανύπαντρων νέων τον προηγούμενο αιώνα, δεδομένης της αυστηρότητας των κοινωνικών ηθών. Στην κούνια κάθονταν συνήθως οι ανύπαντρες κοπέλες και τις κουνούσαν τα αγόρια. Αυτός που θα κουνήσει κάποια δεσμεύεται ενώπιον του θεού και των ανθρώπων να την παντρευτεί. Οι κούνιες στήνονταν σε γειτονιές και πλατείες και οι νέοι περιδιάβαιναν από τη μία κούνια στην άλλη αναζητώντας την κοπέλα που τους ενδιέφερε για να τη λικνίσουν και να της τραγουδήσουν, εκφράζοντας αμοιβαία και δημόσια με αυτόν τον τρόπο το ερωτικό ενδιαφέρον τους.

Το τελετουργικό της κούνιας έχει τις καταβολές του στην αρχαία Ελλάδα και σχετίζεται με τον τραγικό μύθο του Ικάριου, ο οποίος φιλοξένησε κάποιο βράδυ το θεό Διόνυσο. Ο Διόνυσος ευχαριστημένος από τη φιλοξενία τον δίδαξε πως να καλλιεργεί αμπέλια και να φτιάχνει κρασί. Αργότερα, ο Ικάριος άθελά του μέθυσε κάποιους βοσκούς με το κρασί που παρασκεύασε και αυτοί νομίζοντας ότι τους δηλητηρίασε τον σκότωσαν. Η κόρη του Ικάριου Ηριγόνη, έθαψε το πτώμα του κάτω από ένα δέντρο και γεμάτη θλίψη αυτοκτόνησε κρεμασμένη από τα κλαδιά του. Πεθαίνοντας καταράστηκε τις νεαρές κόρες των Αθηναίων να έχουν την ίδια μοίρα. Και πράγματι μετά την αυτοκτονία της Ηριγόνης πολλές παρθένες κόρες των Αθηνών αυτοκτόνησαν με τον ίδιο τρόπο. Οι Αθηναίοι αποτάθηκαν στο μαντείο των Δελφών για το τι πρέπει να κάνουν κι εκείνο τους χρησμοδότησε ότι έπρεπε να θεσπίσουν εορτή προς τιμή του Ικάριου και της Ηριγόνης, ώστε να εξιλεωθούν και να αποτρέψουν τη θανατηφόρα οργή του Διόνυσου. Η γιορτή ονομάστηκε «Αιώρα» και γίνονταν κατά την ημέρα των «Χοών». Χοές ονομαζόταν η δεύτερη ημέρα της Αθηναϊκής γιορτής των Ανθεστηρίων, που λάβαινε χώρα στις αρχές της άνοιξης και διαρκούσε τρείς ημέρες. Τότε, οι νεαρές Αθηναίες κουνιόντουσαν στις αιώρες πάνω στα κλαδιά των δέντρων. Έχει βρεθεί σε αρχαίο αγγείο η απεικόνιση ενός Σάτυρου (πιστός ακόλουθος του Διονύσου) καθώς δίνει ώθηση σε μία αιώρα, στην οποία κάθεται μία νέα κοπέλα. Η γιορτή της «Αιώρας» στο πέρασμα των χρόνων διασκευάστηκε στις αγροτικές κοινωνίες της Ελλάδας και των Βαλκανίων στο έθιμο της Κούνιας.

Το έθιμο το συναντάμε και σε άλλες σε όλη την Ελλάδα, κυρίως στα νησιά του Αιγαίου και φυσικά στις Κυκλάδες, αποτελώντας μία από τις γιορτές της άνοιξης, η οποία συνδέεται με την αγροτική ζωή. Η αιώρηση – το κούνημα – είχε αποτροπαϊκό χαρακτήρα και η κίνηση της κούνιας προς τον ουρανό, πίστευαν πως έφερνε καλή τύχη. Επίσης, το ανασήκωμα της κούνιας συμβόλιζε την αναγέννηση της φύσης με τον ερχομό της άνοιξης. Μία κάθαρση δια του αέρος, η οποία εξασφάλιζε την υγεία, την ευκαρπία και την ευφορία.

Επιπλέον, οι κούνιες επιτελούσαν μία βασική κοινωνική λειτουργία, προσφέροντας μια από τις σπάνιες ευκαιρίες στις κοπέλες και τα παλικάρια κάθε χωριού να ιδωθούν «νόμιμα» από κοντά, να κάνουν τις γαμήλιες επιλογές τους, να εκφράσουν αμοιβαία, μέσα από τα τραγούδια που με τους ερωτικούς συμβολισμούς τους δημιουργούσαν το κατάλληλο κλίμα, τις προτιμήσεις και τα αισθήματά τους. Έτσι, το έθιμο συνοδεύουν τραγούδια και δίστιχα ερωτικά, με έντονο το λυρικό στοιχείο. Στην Κύθνο όταν οι νέοι «κουνιούνται» οι άλλοι τραγουδούν:

Ωραία πού’ ναι τη Λαμπρή

χρόνια να τα θυμάσαι.