Οι Θερμιώτικοι Καπάσοι

Στη Χώρα της Κύθνου συναντάται μεγάλη ποικιλία από καπνοδόχους Σε αυτό έχει συμβάλει η προσωπικότητα του κάθε μάστορα, ο οποίος διαμορφώνει την κατασκευή με βάση το προσωπικό του μεράκι. Έτσι, η τεχνοτροπία πέρασε από γενιά σε γενιά και κάθε καπνοδόχος αποτελεί ένα έργο τέχνης. Η απόληξη της καπνοδόχου ονομάζεται κάπασος και είναι συνήθως κεραμικό αντικείμενο. Είθισται να έχει κυλινδρικό σχήμα με κωνική επίστεψη και ανοίγματα για την έξοδο του καπνού, αποτελώντας ένα λειτουργικό αλλά και διακοσμητικό στοιχείο της θερμιώτικης κατοικίας. Συχνά χρησιμοποιούταν ως κάπασος ένα ανάποδο κουρούπι μετρίου μεγέθους που δεν έχει πάτο ή ένα ψέλι για μέλισσες. Όταν η κατοικία δεν χρησιμοποιούνταν για καιρό, τότε σφράγιζαν τον κάπασο ακουμπώντας πάνω του μια βαριά πλατιά πέτρα. Οι πιο περίτεχνοι κάπασοι αποτελούνται από ανάποδες στάμνες, οι οποίες διατηρούν τον πάτο τους και ο καπνός βγαίνει από ανοίγματα διαφόρων σχημάτων που υπάρχουν στο σώμα της στάμνας.
Καμινάδα δεν είναι μόνο η καπνοδόχος αλλά και ο χώρος που απαρτίζει το γενικότερο οικοδομικό και χρηστικό σύνολο της εστίας για τη μαγειρική πάνω σε πυροστιά. Η λέξη καμινάδα έχει τις ρίζες της στην ελληνική λέξη κάμινος που σημαίνει φούρνος ή καμίνι, δηλαδή κατασκευή μέσα στην οποία αναπτύσσονται μεγάλες θερμοκρασίες αλλά και στη βενετική λέξη caminada. Η καμινάδα συνήθως χτίζεται κοντά σε γωνία του σπιτιού ώστε να διευκολύνεται η έξοδος του καπνού, ανεξάρτητα από την κατεύθυνση και την ένταση του αέρα. Έχει διαπιστωθεί ότι η καμινάδα ποτέ δε βρίσκεται απέναντι από την πόρτα για να μην επηρεάζεται η φωτιά και ο καπνός από το ρεύμα του αέρα. Από μέσα και προς τα πάνω σχηματίζεται ένας ιδιόμορφος κωνικός χώρος που καταλήγει μέσω του καπνοδόχου στον κάπασο.
Οι καμινάδες κατασκευάστηκαν για να εξυπηρετήσουν λειτουργικές ανάγκες της αγροτικής αλλά και της αστικής κατοικίας της Κύθνου. Ήταν η φυσική προέκταση του χώρου της κουζίνας και της τραπεζαρίας, κι εκεί γινόταν το μαγείρεμα. Η βάση της εστίας της καμινάδας αποτελείται από υπερυψωμένο επίπεδο, σε ύψος περίπου 60-70 εκατοστών από το πάτωμα και εμβαδού περίπου 1-2 τετραγωνικών μέτρων, το οποίο είναι στρωμένο με πετρόπλακες. Πάνω στον επίπεδο αυτό χώρο τοποθετείται η πυροστιά για το μαγείρεμα και πάνω της το κεραμικό τσουκάλι. Παραδίπλα τοποθετείται η φουφού (από παραφθορά του βενετικού fogo), κοινώς το μαγγάλι, μία φορητή κεραμική εστία με δύο λαβές, στο κάτω τμήμα της οποίας τοποθετούνταν τα κάρβουνα. Στους πλαϊνούς τοίχους της εστίας τοποθετούνται διάφορα μαγειρικά σκεύη όπως το γιουβέτσι, το τσουκαλάκι με καπάκι, το τσουκάλι «τω ροβιθιώ» και ο νταβάς για το ψήσιμο του κατσικιού. Απαραίτητα συνοδευτικά εργαλεία είναι η τσιμπίδα (μασιά) για το σπρώξιμο των ξύλων και των αναμμένων κάρβουνων.
Μετά το 1950 σταμάτησε το χτίσιμο καμινάδων στις νεόδμητες κατοικίες εφόσον πλέον η κάλυψη των αναγκών της μαγειρικής γίνονταν με τη χρήση του υγραερίου και αργότερα με τη χρήση του ηλεκτρικού ρεύματος.